فرهنگ نقد و گفتگوی صاحب نظران علوم انسانی ایران در مطبوعات

وجود نقد و گفتگو برای جامعه ای که دنبال رشد و توسعه و پیشرفت و حل مشکلات و رفع نواقص است ضروری است. ترویج نگاه منتقدانه و در عین حال پذیرش و توجه به انتقادات و گفتگوی سازنده، نیازمند فرهنگ مناسب خود است. فرهنگ نقد وگفتگو در واقع همان ارزش ها و هنجارهایی هستند که نحوه و چارچوب نقد و گفتگو را مشخص کرده و آن را جهت دهی می کند. نقد و گفتگو در حوزه علوم انسانی و به خصوص علوم اجتماعی از اهمیت بالاتری برخودار است، چرا که در ایران به دلیل وارداتی بودن علوم اجتماعی نیازمند ساخت مفاهیم بومی هستیم.از طرفی تولید دانش یکی از پایه های اصلی برای توسعه پایدار است، و این جز در فضای نقد و گفتگوی سازنده امکان پذیر نمی باشد. هدف این پژوهش توصیف ویژگی های فرهنگ نقد وگفتگو در میان صاحب نظران علوم انسانی ایران است. در این تحقیق مفاهیم فرهنگ، نقد، فرهنگ نقد، تفکر انتقادی،گفتگو به تفصیل تعریف و تشریح شده است. همچنین نظریه های مکتب فرانکفورت (هورکهایمر، آدورنو، مارکوزه)، نظریات مربوط به گفتگو ( هابرماس،بوهم،باختین، هانا آرنت) و دیدگاه های مربوط به فرهنگ نقد در ایران (فاضلی، فرقانی، محسنیان راد، اسدی) و دیدگاه های روانشناسی اجتماعی (قالب های فکری و پیشداوری، نگرش های اقتدارطلبانه و آزادمنشانه) مطرح شده اند. در این تحقیق از روش اسنادی و تکنیک تحلیل محتوا استفاده شده است. واحد ثبت و شمارش مضمون است. همچنین با جمع بندی نظریه های مربوطه ، چهار دسته کلی برای فرهنگ نقد و سه دسته کلی برای فرهنگ گفتگو در نظر گرفتیم. فرهنگ نقد را با مقولات کیفیت نقد ( با ویژگی های نقد ادراکی- نقد احساسی)، نوع نقد ( با ویژگی های نقد مخرب- نقد سازنده)، محوریت نقد (با ویژگی های نقد منبع محور- نقد پیام محور)،مرجعیت نقد ( با ویژگی های نقد غربی مآب- نقد ایرانی مآب) بررسی می کنیم. برای فرهنگ گفتگو نیز مقولات کیفیت گفتگو( با ویژگی های گفتگوی مبتنی بر عقلانیت ارتباطی- گفتگوی غیر ارتباطی)، مقوله محتوای گفتگو ( با ویژگی های گفتگوی دموکراتیک- غیر دموکرایتک) و مقوله نوع ارتباط در گفتگو ( با ویژگی های ارتباط گفتگویانه- غیر گفتگویانه) را در نظر گرفتیم. جمعیت آماری این پژوهش کلیه نقدها و گفتگوهای انتقادی منتشر شده در نشریات تخصصی علوم انسانی از سال 1385 تا1391 می باشد. روش نمونه گیری، نمونه گیری هدفمند ( تعمدی) است و حجم این نمونه برابر 45 متن انتقادی یعنی حدود200 صفحه است.نتایج پژوهش حاکی از آن است که فرهنگی نقد و گفتگوی حاکم میان صاحب نظران علوم انسانی دارای ترکیبی از مقولات دوازده گانه مطرح شده است. بررسی های ما نشان می دهد فرهنگ نقد صاحب نظران علوم انسانی بیشتر مخرب در مقابل سازنده، عقلانی ادراکی در مقابل احساسی و منبع محور در مقابل پیام محور بوده است. نتیجه این پژوهش نشان داد، از آنجا که اختلاف کمی بین ویژگی های مثبت و منفی نقد و گفتگو وجود دارد، فضای نقد و گفتگوی اندیشمندان علوم انسانی ظرفیت این را دارد که با تکیه بر ویژگی های مثبتی که در این فضا حضور دارد، شکوفاتر شود .